Wszechstronne cisy

Z artykułu dowiesz się m.in.:

• Jaka jest użyteczność i jakie są zalety cisów
• Na jakie odmiany cisa pośredniego warto zwrócić uwagę
• Jakie są interesujące odmiany cisa pospolitego

Cisy to zimozielone drzewa lub krzewy o nieregularnym pokroju. Tworzą spłaszczone, ciemnozielone i przyjemne w dotyku (niekłujące) igły. Są roślinami dwupiennymi, na jednych osobnikach tworzą wyłącznie kwiaty żeńskie (bardzo małe, trudno zauważalne), na innych tylko kwiaty męskie: w postaci pylących wiosną, drobnych szyszek. Nasiona cisów otoczone są mięsistą, czerwoną osnówką – jest to jedyna część rośliny, która nie zawiera trującego dla ludzi alkaloidu – taksyny.

Od wieków

Występujący na nielicznych w kraju stanowiskach naturalnych cis pospolity jest gatunkiem długowiecznym, zaliczanym do najwolniej rosnących i najdłużej żyjących u nas drzew iglastych. Wiek najstarszego cisa, rosnącego w Henrykowie Lubańskim na Dolnym Śląsku, oszacowano na 1300 lat. Informacja, że cis jest najstarszym drzewem w Polsce, często budzi zaskoczenie i zdziwienie, bo powszechnie uważa się, że najdłużej żyjącymi u nas drzewami są majestatyczne dęby. Tymczasem cis Henrykowski ma zaledwie 13 m wysokości. W 1989 roku został  uszkodzony na skutek uderzenia pioruna, który wypalił część pnia, ale drzewo wciąż żyje i ma się całkiem dobrze jak na „tysiąclatka”.

Idealny dla projektantów

Cis wykazuje wysokie zdolności regeneracyjne, może być silnie przycinany oraz formowany. Cięcie indukuje rozwój nowych pędów, dzięki czemu rośliny szybko się zagęszczają. Dlatego cisy zaczęto wykorzystywać w XVIII wieku do tworzenia ogrodów francuskich, w których dominują formy strzyżone, a roślinom nadaje się różnorodne kształty brył geometrycznych i figur. Obok cisa podstawowym gatunkiem sadzonym w ogrodach francuskich, równie dobrze poddającym się formowaniu, był bukszpan wieczniezielony. Obecnie, na skutek rozprzestrzeniania się ćmy bukszpanowej oraz chorób grzybowych atakujących bukszpany, dochodzi do masowego zamierania tych roślin na terenie Europy. W ich miejsce najczęściej wprowadza się cisy. Rośliny te są tolerancyjne w stosunku do światła. Jako jedne z niewielu z grupy roślin iglastych mogą być sadzone zarówno na stanowiskach słonecznych, jak i w cieniu. Dobrze rosną na glebach wapiennych, o pH obojętnym lub zasadowym, z którym mamy często do czynienia w przestrzeni zurbanizowanej. Wymienione cechy sprawiają, że projektanci i twórcy ogrodów coraz chętniej sięgają po cisy. Moda na te rośliny wynika także z obserwowanego przesycenia i „zmęczenia” nadmiernym stosowaniem żywotnika zachodniego (zwłaszcza odmiany ‘Smaragd’) i poszukiwania roślin alternatywnych.

Cis pośredni i jego odmiany

Cis pośredni (Taxus ×media) to mieszaniec cisa pospolitego i cisa japońskiego, wyhodowany około 1900 roku w USA. Jego najważniejszą cechą jest wysoka mrozoodporność, wyższa od rodzimego gatunku, który ma w Polsce swoją wschodnią granicę występowania i w ostre zimy może przemarzać. Ciś pośredni znosi spadki temperatury do -30°C. W wyniku selekcji uzyskano szereg cennych, silnie rosnących odmian żywopłotowych, o wzniesionym pokroju, takich jak męska ‘Hillii’ czy żeńska ‘Hicksii, zawiązująca obficie nasiona otoczone ozdobnymi, czerwonymi osnówkami. Obie odmiany cieszą się wysokim popytem i zajmują czołową pozycję pod względem produkcji oraz dostępności w handlu. Przydatne do tworzenia zielonych ogrodzeń są też odmiany ‘Farmen’ (forma rozłożysta, wolno rosnąca, polecana na niższe żywopłoty) oraz ‘Hatfieldii’ i ‘Viridis’ (formy kolumnowe).

Niebagatelny udział w hodowli odmian cisa pośredniego mają polscy szkółkarze. Uzyskane w kraju odmiany sprawdzają się w naszym klimacie, warto zacząć je częściej wykorzystywać do miejskich nasadzeń osiedlowych i parkowych. Na uznanie zasługują odmiany Joanny Szaniawskiej, m.in. żeńskie selekty o mniej lub bardziej kolumnowym pokroju, zawiązujące liczne nasiona otoczone koralową osnówką: ‘Chudy’, ‘Kris’, ‘Masa’, ‘Mecenas’, ‘Oliwka’ – selekt żeński o kolumnowym pokroju, zawiązuje liczne nasiona otoczone koralową osnówką, oraz męska odmiana ‘Książę’ o jasnozielonych przyrostach i igłach z lekko żółtawym paskiem.

Uznanym hodowcą cisów jest także Lucjan Kurowski, który uzyskał i wprowadził do sprzedaży cztery kultywary o żółtych lub żółto-zielonych igłach: ‘Katyń’, ‘Prof. Bolesław Sękowski’, ‘Stefania’ i ‘Tymon’. Wśród wymienionych odmian jedynie ‘Stefania’ zawiązuje nieliczne nasiona.

Na uwagę i popularyzację zasługują także inne polskie, męskie odmiany, m.in. odmiana ‘Krzysztof’, uzyskana przez Bolesława Wituszyńskiego – wolno rosnący, jajowaty i zwarty krzew o żółto-zielonych igłach oraz rosnący w formie strzelistego słupa ‘Wojtek’, uzyskany przez Włodzimierza Senetę. Warte polecenia są też szerokokolumnowy ‘Kazio’ hodowli Kazimierza Komsty oraz wąskokolumnowy ‘Krakus’ selekcji Marii i Janusza Szewczyków.

Cis pospolity i jego odmiany

Znanych jest ponad 150 odmian cisa pospolitego, ale na większą skalę produkuje się około 20-30. Spośród form kolumnowych są to: ‘David’ – wyróżniająca się dobrą odpornością mrozową odmiana o żółtych igłach, powolnym tempie wzrostu, polecana do tworzenia kompozycji z innymi roślinami iglastymi, ‘Fastigiata’, ‘Fastigiata Robusta’, ‘Overeynderi’ – odmiany kolumnowe o zielonych igłach, ‘Semperaurea’ – silnie rosnąca odmiana o szerokim, wzniesionym pokroju i żółtych igłach.

Odmiany rozrastające się szeroko, które można wykorzystać do obsadzania większych powierzchni lub tworzenia niskich, ale szerokich żywopłotów, to m.in.: ‘Brzeg’ – cis zaliczany do grupy okrywowych, o płasko rozrastających się gałęziach i żółtych igłach, uzyskana przez Kazimierza Kulasa, ‘Elegantissima’ o żółtych igłach i wazonowym pokroju (w kształcie litery V), ‘Repandens’ – niska odmiana okrywowa o płożących się gałęziach i zielonych igłach, ‘Summergold’ – złocisty krzew dorastający do 1 m wysokości i 3 m szerokości.

Do dekoracji miejsc reprezentacyjnych, jako niewysokie drzewa soliterowe, warto polecić dwie malownicze odmiany drzewiaste cisa pospolitego – ‘Dovastoniana’ o igłach zielonych i ‘Dovastoniana Aurea’ o igłach żółtych. Rośliny tworzą pień z bardzo szeroko rozpostartymi gałęziami bocznymi.

Tekst i zdjęcia: Grzegorz Falkowski

Związek Szkółkarzy Polskich

Pełny artykuł w e-wydaniu!