Skąd się wzięły truskawki?

Pierwsze kroki w uprawie poczynili Francuzi, którzy w XIV w. zaczęli uprawiać w swoich ogrodach poziomki pospolite (Fragaria vesca) wykopane w lesie. To nie od nich wywodzą się jednak truskawki, tylko ze skrzyżowania dwóch innych gatunków poziomek. Tu mała dygresja genetyczno-nazewnicza, aby czytelnicy mogli zrozumieć, co i jak. Poziomka, jaką możemy spotkać w naszych lasach, to Fragaria vesca. Truskawka po łacinie to Fragaria ×ananassa – poziomka ananasowa. Znaczek × przed nazwą gatunkową wskazuje, że roślina jest tzw. mieszańcem międzygatunkowym. W przypadku truskawki skrzyżowanie nastąpiło pomiędzy dwoma gatunkami poziomek zza Atlantyku: poziomką wirginijską (Fragaria virginiana, matka) i poziomką chilijską (Fragaria chiloensis, ojciec).

Wracając do historii, jak wspomnieliśmy, najpierw zaczęto uprawiać poziomki pospolite. Po nich w XVI w. przyszła kolej na poziomki wysokie (Fragaria moschata). W XVII w. z amerykańskiej Virginii została sprowadzona do Europy poziomka wirginijska (Fragaria virginiana). Ten gatunek wyróżniał się odpornością na mróz, ale owoce miał drobne jak pozostałe poziomki.

Dzieło przypadku

Przełom nastąpił na początku XVIII w., kiedy to francuski szpieg (!) w 1714 r. przywiózł z Chile do Francji poziomkę chilijską (Fragaria chiloensis), która co prawda nie była mrozoodporna i miała mniej kwiatów, za to kwiaty były większe i dawały większe owoce.

Teraz można by się spodziewać, że sprytni francuscy hodowcy skrzyżowali dwa gatunki, aby połączyć ich cechy. Prawda jest taka, że te dwa gatunki skrzyżowały się same, kiedy były uprawiane obok siebie. Niestety nie wiadomo, kiedy dokładnie to nastąpiło, a bardzo możliwe, że kilku hodowców otrzymało takie „krzyżówki” niezależnie. W każdym razie przyjmuje się, że truskawka powstała w połowie XVIII w., bo informacje o truskawce znaleźć można w dziele „Historia naturalna truskawek” z 1766 r., autorstwa znanego botanika Antoine Nicolas Duchesne.

Samo udane skrzyżowanie dwóch gatunków to nie był jeszcze koniec prac. Pałeczkę przejęli Anglicy, którzy prowadząc dość zawiły proces hodowli, otrzymali ostateczną wersję truskawki i szereg jej odmian.

Wątek polski

Ciekawa jest również historia uprawy truskawek na Kaszubach. Kaszëbskô malëna jest produktem tradycyjnym chronionym prawem. Truskawki zostały sprowadzone na Kaszuby na początku XX w., ale dokładna i jedna wersja tej historii nie jest znana. Pomimo sporów w tej materii, faktem jest, że sprzyjające warunki glebowo-klimatyczne sprawiły, że uprawy te szybko zyskały na popularności i stały się nieodłącznym elementem kaszubskiego krajobrazu, a od lat 70. XX w. obchodzone jest tam święto Truskawkobrania.

Pod chronioną nazwą truskawka kaszubska lub kaszëbskô malëna mogą być sprzedawane wyłącznie truskawki odmiany ‘Elsanta’, ‘Honeoye’ (owoce deserowe – do bezpośredniego spożycia) i ‘Senga Sengana’ (owoce do przetwórstwa). Smak i zapach owoców powinien być słodki, aromatyczny, przypominający leśną poziomkę. Kolor musi być intensywnie czerwony (przynajmniej 80% wybarwienia), kształt jednorodny, bez żadnych nieprawidłowości.

Truskawkę kaszubską oznaczono symbolem Chronionego Obszaru Geograficznego i jest ona produkowana tylko na Pojezierzu Kaszubskim (pod względem historycznym rejon ten nazywamy Kaszubami), w całym powiecie kartuskim, kościerskim i bytowskim oraz w niektórych gminach z powiatu gdańskiego i lęborskiego. Występuje tam dość surowy klimat, wyjątkowa rzeźba terenu i rodzaj gleb, które korzystnie wpływają na rozwój i dojrzewanie truskawek – większość upraw jest położona na stokach, na wysokości między 180 a 300 m n.p.m., wystawionymi na działanie promieni słonecznych, co gwarantuje dojrzewanie owoców, które są zbierane przez cały czerwiec i lipiec.

Jak z powodzeniem uprawiać truskawki?

Jako zwolennicy integrowanej ochrony roślin zarówno działkowcom, jak i profesjonalistom zalecamy stosowanie się do jej zasad. Zanim posadzimy rośliny, musimy przeanalizować, jakie mamy warunki i potrzeby względem uprawy, a następnie dobrać odpowiednie stanowisko i odmiany. Do dyspozycji mamy wiele odmian zróżnicowanych pod względem przydatności owoców, plenności, terminu dojrzewania, odporności na choroby czy przemarzanie. Bardzo ważne, aby kupować sadzonki z certyfikowanych źródeł, dzięki czemu zapobiegamy wprowadzaniu szkodników i chorób na nowo założoną plantację.

Do uprawy truskawki najlepiej nadają się płaskie tereny lub o delikatnym nachyleniu, o glebach żyznych, niezbyt ciężkich. Rośliny sadzimy wczesną wiosną lub we wrześniu-październiku, ale po sadzeniu jesienią istnieje ryzyko uszkodzenia roślin zimą przez mróz. Sadzonki umieszczamy w dołkach na taką głębokość, by stożek wzrostu znajdował się tuż nad powierzchnią ziemi. Truskawki korzenią się płytko, dlatego niekiedy wymagają podlewania, szczególnie na lekkich glebach. Dobrym pomysłem jest więc ściółkowanie, np. słomą. Wykonuje się to, gdy na roślinach przekwitnie 80% kwiatów, układając wokół roślin warstwę słomy o grubości 10 cm. Taka ściółka nie tylko ogranicza parowanie, ale też wyrównuje temperaturę i wilgotność gleby, a rozkładając się, dostarcza składników pokarmowych. Zabezpiecza też owoce przed gniciem.

CIEKAWOSTKI

• U truskawki lub poziomki to, co nazywamy owocem, jest w rzeczywistości jagodą pozorną, powstałą z dna kwiatowego. Prawdziwymi owocami truskawki są orzeszki – te małe przecinki widoczne na jagodzie pozornej.
• Owoce pozorne truskawki składają się głównie z wody (91%) i węglowodanów (7,7%). Zawierają jedynie niewielkie ilości tłuszczu (0,3%) i białka (0,7%).
• Odmiana ‘Snow White’ to jedna z truskawek o białych owocach pozornych. Pod względem aromatu i słodyczy z powodzeniem konkuruje z czerwonymi odmianami.
• Liście truskawki, dzięki zawartości polifenoli, mają działanie: antyoksydacyjne, przeciwzapalne, przeciwwirusowe, antybakteryjne, antymutagenne, antyproliferacyjne (hamuje namnażanie się komórek). Ze świeżych lub suszonych liści można przygotować napar, który działa moczopędnie, zapobiega biegunce i wzmacnia wątrobę.
• Fascjacja – to zaburzenie wzrostu prowadzące to staśmienia różnych organów roślin, np. kwiatów, owoców, pędów. Organy te stają się szerokie, płaskie i żebrowane, często też pofalowane jak zwoje mózgowe. Na zdjęciu widzimy staśmioną truskawkę. Takie staśmienie może pojawić się np. w wyniku zaburzeń hormonalnych, uszkodzenia wierzchołka rośliny, żerowania szkodników, a także spontanicznej mutacji. Takie truskawki są niegroźne i nie stanowią efektu szalonych eksperymentów.

METRYCZKA

Rodzina: różowate

Rodzaj: poziomka

Gatunek: poziomka ananasowa, Fragaria ×ananassa; inne nazwy: truskawka, poziomka truskawka, poziomka wielkoowocowa