OgródNaWidelcu – Marchew – skarbnica zdrowia o niezwykłej historii
Marchew to prawdopodobnie najbardziej wszechstronnie wykorzystywana roślina jadalna. Jest cennym warzywem ze względu na dużą zawartość karotenów – źródło witaminy A, niską kaloryczność, lekkostrawność i znaczną zawartość błonnika. Jest jadalna w całości – również nać można wykorzystać jako włoszczyznę do rosołu lub materiał na pesto. Marchew sprawdzi się zarówno w daniach wytrawnych, jaki i na słodko. Była używana jako składnik wypieków już w średniowieczu, ale w XVI w. w Anglii dekorowano nią także kapelusze i suknie.
Trochę historii
Dzikie formy marchwi powstały w Południowo-Zachodniej Azji, a za pierwotny rejon pochodzenia form uprawnych uznaje się tereny dzisiejszego Afganistanu. Chodzi tu zarówno o formy żółte, jak i fioletowe. Uprawą zajmowali się już starożytni Grecy i Rzymianie, ale uprawa w Europie rozprzestrzeniła się dopiero w XIV w. W Polsce natomiast jest uprawiana od XV w.
W XV w. marchew trafiła także do Anglii. W czasach panowania Elżbiety I i jej następców liśćmi, kwiatami i korzeniami marchwi dekorowano kapelusze i suknie. Szczególnie jesienią, kiedy nać marchwi się przebarwia, była cennym zamiennikiem piór.
Uprawa i zbiory
Marchew wczesną wysiewa się od marca do maja pod folią lub agrowłókniną, aby chronić sadzonki przed mrozem. Marchew głównego siewu należy wysiewać od maja. To warzywo może być uprawiane na terenie całej Polski. Jest rośliną klimatu umiarkowanego. Najładniejsze korzenie uzyskamy na glebach piaszczysto-gliniastych (lekkich i średnio ciężkich), przepuszczalnych i bogatych w próchnicę, zatem na większości gleb w naszym kraju. Nic więc dziwnego, że marchew jest drugim po cebuli najczęściej uprawianym warzywem gruntowym w Polsce.
Uprawy marchwi zajmują około 22 tys. ha, a zbiory kształtują się na poziomie 0,7-0,9 mln t rocznie. Dzięki temu jesteśmy czołowym producentem marchwi w Unii Europejskiej. W skali globalnej zajmujemy szóste miejsce w produkcji za: Chinami, Uzbekistanem, Rosją, Stanami Zjednoczonymi i Ukrainą.
Gorzki posmak
Czasem kupiona w sklepie marchew ma dziwny, nieprzyjemny posmak. Stosunkowo niedawno odkryto, skąd się bierze. Za aromat marchwi odpowiadają głównie związki chemiczne należące do terpenów. Jeśli ich zawartość jest optymalna (w granicach 20-50 ppm), odbieramy smak marchwi jako przyjemny. Jeśli jest ich za dużo, zapach jest dla nas za ostry, jakby naftowy, a smak za gorzki. Jeśli związków terpenowych jest za mało, smak korzeni jest dla nas mało marchwiowy, mdły.
Norwescy naukowcy odkryli, że droga, jaką przechodzi marchew od zbioru do sprzedaży, przede wszystkim mieszanie i potrząsanie podczas mycia i transportu, powodują zwiększenie zawartości terpenów, a co za tym idzie – pogorszenie smaku marchwi. Dlatego możemy odnosić wrażenie, że marchew z własnej uprawy, która nie jest tak brutalnie traktowana jak marchew w produkcji przemysłowej, jest smaczniejsza – nawet jeśli uprawiamy tę samą odmianę.
Dodatkowo ilość terpenów nie jest taka sama na całej długości korzenia – najwięcej jest ich od strony naci, szczególnie jeśli korzeń w tym miejscu był odsłonięty i wystawiony na działanie promieni słonecznych. Dlatego warto pilnować, aby podczas uprawy całe korzenie były przykryte ziemią lub ściółką.
CIEKAWOSTKI
- Marchew jest zapylana głównie przez muchówki i chrząszcze. Dla pszczół jej kwiaty nie są zbyt atrakcyjne.
- Pomarańczowy kolor marchwi nie jest pierwszym, jaki się pojawił. Pierwotnie marchew była fioletowa i żółta, a kolor pomarańczowy jest wynikiem naturalnej mutacji żółtej marchwi. Mutację tę zaobserwowano w XVII w. w Holandii. A ponieważ pomarańczowy jest tam kolorem królewskim, takie formy kolorystyczne szybko zyskały na popularności.
Białe formy również są wynikiem mutacji formy żółtej.
- Marchew była używana jako składnik wypieków już w średniowieczu. Ciasto marchewkowe było bardzo popularne w Wielkiej Brytanii podczas II Wojny Światowej. W latach 70. moda na ciasto marchewkowe ogarnęła USA. 17 stycznia 2011 r. ciasto o nazwie kaszubski kuch marchewny, wypiekane w województwie pomorskim, zostało wpisane na listę produktów tradycyjnych. 3 marca 2017 r. na tę samą listę trafiło kujawskie ciasto marchewkowe, wypiekane w województwie kujawsko-pomorskim.
POLSKIE ODMIANY
WCZESNE: Pierwszy Zbiór, Nefryt F1
ŚREDNIO-WCZESNE: Lenka, Jagna, Rodos F1
ŚREDNIO-PÓŹNE: Alfa F1, Arleta, Kometa F1
PÓŹNE: Dolanka, Sukces, Koral
METRYCZKA
Rząd: selerowce
Rodzina: selerowate
Rodzaj: marchew
Gatunek: marchew zwyczajna
Podgatunek: marchew uprawna (Daucus carota L. subsp. sativus) i jego odmiany
Powierzchnia upraw w Polsce: ok. 22 tys. ha
Zbiory w Polsce: 0,7-0,9 mln ton rocznie
Cykl #OgródNaWidelcu dedykowany jest wszystkim miłośnikom roślin i przyrody. Przedstawiamy w nim mało znane fakty na temat znanych roślin ogrodniczych uprawianych w Polsce. Cykl ten udowadnia, że nie tylko rośliny ozdobne i egzotyczne kwiaty mogą być bohaterami ciekawych historii.